موانع را بردارید، درها را باز کنید (شعار امسال سازمان ملل برای معلول و غیرمعلول)
در تقویم جهانی، سوم دسامبر برابر با 12 آذر فرصتی است برای نگاه به 15 درصد از جمعیت جهان که به نوعی دارای معلولیت هستند و بررسی موانع حضور و مشارکت اجتماعی این افراد در جامعه؛ مشارکتی که تحت تاثیر موانع متعدد فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و نگرشی است. بررسی شعارهای چند سال اخیر سازمان ملل نشان می‌دهد جامعه تلفیقی می‌بایست موضوع اصلی و درون مایه شعارها و حرکت‌هایی باشد که در حوزه افراد دارای معلولیت اتخاذ می‌شود. از مهمترین دستاوردهای فعالین حقوق معلولین تصویب کنوانسیون حقوقی افراد دارای معلولیت در سال 2006 بوده است که امید است با همکاری‌های بین‌المللی هدف اصلی این کنوانسیون که ارتقا، حمایت و تضمین بهره‌مندی برابر و کامل افراد دارای معلولیت از کلیه حقوق بشری و آزادی‌های بنیادین و افزایش ارتقای احترام به منزلت ذاتی آن‌ها است تحقق یابد. به نظر می‌رسد راه رسیدن به اهداف این کنوانسیون در کشورهای در حال توسعه با چالش‌های بسیاری روبرو است و راه رسیدن به جامعه تلفیقی، فراگیر و بدون مانع با دشواری‌هایی همراه است. با توجه به نزدیک شدن به روز جهانی معلولین با تنی چند از فعالین حقوق معلولین در رابطه با شعار امسال سازمان ملل که عبارت است از « در راه جامعه تلفیقی برای همه، موانع را بردارید و درها را باز کنید» و اقداماتی که برای تحقق جامعه تلفیقی می‌توان در ایران انجام داد به گفتگو نشستیم. در این میان آقای دکتر محمد کمالی دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران (ایران) و رییس مرکز تحقیقات توانبخشی دانشکده علوم توانبخشی معتقد است: «پیشنهاد من برای شعار امسال«تحقق جامعه‌ای فراگیر برای همه با گشودن درها و رفع/ شکستن/ خرد کردن موانع» است. البته ترجیح من شکستن است اما در جامعه ممکن است تنش ایجاد کند. اما به نظر می‌رسد فعالان حقوق معلولان در سازمان ملل هم برای تحقق اهداف، کمی توسل به زور را روا دانسته اند. این امر برای کشورهای در حال توسعه از اهمیت بیشتری برخوردار است چه وجود نگرش‌های سنتی و منفی نسبت به معلولان قوت بیشتری دارد و بسیاری از این کشورها هنوز قوانین مدونی برای تامین حقوق معلولان خود مصوب نکرده‌اند. به هر حال باقی ماندن واژه موانع در شعارهای منتخب برای روز جهانی افراد دارای معلولیت در چند سال اخیر حکایت از سنگینی بار موانع فرهنگی، نگرشی، فیزیکی و اقتصادی برای حضور هر چه عادی تر افراد دارای معلولیت در جوامع خودشان است. حکایتی که برای ما هم همچنان رخ می‌نماید. باشد که امیدی که به واسطه تدبیر دولت تازه در دل افراد داری معلولیت، همچون سایر اقشار پا گرفته است، روزنه‌هایی برای تحقق نمایان سازد.»
خانم دکتر نگین حسینی پژوهشگر ارتباطات و مطالعات معلولیت و عضو بورد تخصصی ژورنال بین‌المللی مطالعات معلولیت – دانشگاه هاوایی ضمن توصیف تصویر شعار امسال سازمان ملل می‌گوید: «شعار امسال سازمان ملل زیبایی خاصی دارد و آن این است که درون آن نوعی تحرک یا حرکت به سمت جلو دیده می‌شود. تصویر سازی ذهنی من از این شعار این است که افراد دارای معلولیت، روی ویلچر، با عصا، یا در هر حالت ممکن، همراه یکدیگر می‌شوند، موانع را می‌شکنند، به دری می‌رسند، آن را باز می‌کنند و به جامعه‌ای بزرگتر می‌پیوندند. این تصویر سازی برایم از این جهت جالب است که معلولیت را سکون و ناتوانی نمی‌داند و برعکس، حرکت و قدرت تغییر را در افراد دارای معلولیت یادآوری می‌کند. نکته دیگری که این شعار را برایم جالب می‌کند، این است که همگان می‌توانند خطاب این شعار باشند. فرقی ندارد معلول یا غیرمعلول؛ پیام این است که هر کسی کمک کند تا موانع از سر راه افراد دارای معلولیت برداشته شود و ادغام اجتماعی و جامعه ای مختص به تک تک آحاد، شکل بگیرد. بدون شک، افراد دارای معلولیت برای شکستن موانع و باز کردن درهای جامعه فراگیر به روی خود، نیازمند آن هستند که ابتدا از سد «موانع درونی» خود بگذرند؛ درهای مثبت‌اندیشی، فعالیت، حساسیت همراه با عمل، مسئولیت پذیری و تلاش گروهی را باز کنند تا به هدف بعدی که جامعه فراگیر است، برسند. مادام که هر فرد دارای معلولیت روحی? عبور از موانع درونی و شکستن سدهای داخلی را پیدا نکرده است، نمی‌توان انتظار داشت که این حرکت در بیرون از فرد و در سطح جامعه اتفاق بیفتد.»
مانی رضوی‌زاده عضو هیأت مدیره انجمن باور نیز ضمن بررسی شعار امسال سازمان ملل در رابطه با روز جهانی معلولین معتقد است: «شعار امسال سازمان ملل متحد یک یادآوری مهم برای ماست: برای داشتن جامعه‌ای برای همه، باید موانع را رفع کنیم. چه موانعی را؟ شاید اولین چیزی که به ذهن بیاید موانع معماری و مشکلات تردد برای معلولان است. هرچند موانع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و تبعیض‌های گوناگون علیه افراد دارای معلولیت کار را برای حذف موانع ابتدایی سخت می‌کند. با این‌حال گمان می‌کنم این شعار قصد دارد همچنان اصلی‌ترین مسأله پیش‌روی توسعه و رفاه معلولان را گوشزد کند؛ درهای بسته و موانع بیشمار. با اینکه دنیا به سمت طراحی عمومی (Universal Design) حرکت کرده است اما همچنان لازم است تا آموزه‌های دهه‌های پیش در جنبش حذف موانع (Barrier Free) را به‌کار ببریم تا مسوولان و مردم را مجاب کنیم که انبوه ساختمان‌های غیرقابل نفوذ برای افراد دارای معلولیت را اصلاح و مناسب‌سازی کنند. ما می‌بایست خواسته‌هایی ابتدایی مثل نصب بالابر یا رمپ را برای تمامی ساختمان‌ها و اماکن عمومی شهرهایمان تکرار کنیم تا درهایشان به رویمان باز شوند. خوشبختانه قوانین و دستورالعمل‌های زیادی می‌توانند به یاری ما بیایند که از آن جمله می‌توان به سیاست‌های کلی نظام (بند 10 بخش شهرسازی و بند 9 بخش ایثارگران)، قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه (بند ب ماده 169)، کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت (ماده 4 بند ج و چ. و مواد 5 و 9)، قانون جامع حمایت از حقوق معلولان (ماده 2 و چهار تبصره آن و نیز تبصره ماده 4) و نیز آئین‌نامه لازم‌الاجرای ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای عبور معلولین (شورای عالی شهرسازی و معماری ایران) اشاره کرد. حال می‌بایست با آگاه‌سازی مقامات محلی استانداری‌ها، شهرداری‌ها و شوراهای شهر کشور از اهمیت موضوع و زمینه‌های قانونی آن، به تحقق این شعار و ایده متعالی جامعه‌ای برای همه، بدون تبعیض به خاطر شرایط فیزیکی، یاری برسانیم.»
از آنچه گفته شد استنباط می‌شود تعلل و سستی در راه حذف هر نوع مانعی در پیش روی افراد معلول، دیگر جایز نبوده و جامعه جهانی باید بر سرعت حمایت خود از افراد معلول بیفزاید.
نویسنده :سعیدضروری