در سازمان فرد تصمیم می گیرد. تصمیم گیری تنها در حیطه مدیران نیست. کارکنان عادی
هم تصمیماتی می گیرند که به کار و سازمان اثر می گذارد. هر کس به گونه ای با مسئله
تصمیم گیری سروکار دارد. باید از بین راههای متعددی که پیش رویش قرار دارد یکی را
انتخاب کند و پیش از انتخاب در باره نتایج نوع اقدام خوب بیندیشد. باید نقاط قوت و
ضعف و دیدگاههای موافق و مخالف را ارزیابی نماید.
چگونه
باید تصمیم گرفت؟
تصمیم معقول(بخردانه): اگر شخصی نتیجه حاصل از تصمیم گیری را به
حداکثر یا میزان مطلوب برساند او فردی معقول است و نوع تصمیم او بخردانه است.
گرفتن چنین تصمیمی (الگوی بخردانه) مستلزم طی شش مرحله است که بر اساس مفروضات
خاصی قرار دارد:
1. تعریف مساله. اگر بین وضع موجود و وضع مورد نظر اختلافی وجود داشته باشد. علت
بسیاری از تصمیمات ضعیف آن است که تصمیم گیرنده متوجه واقعیت مساله نشده است.
2. مشخص کردن شاخص های تصمیم گیری. تصمیم گیرنده بایدشاخص هایی راکه برای حل مساله
مهم می داند تعیین کند و مشخص کند چه چیزهایی ذی ربط است. در این مرحله نوع علاقه،
ارزشها و سلیقه های شخص تصمیم گیرنده نقش اساسی دارند.
3. به شاخص ها وزن لازم بدهید. به ندرت امکان دارد شاخص های انتخاب شده دارای
اهمیت یکسانی باشند. تصمیم گیرنده باید برای تعیین اولویت مناسب به شاخص ها وزن یا
بار مناسب بدهد.
4. ارائه کردن راههای گوناگون. تصمیم گیرنده راه حلها را ارائه می نماید.
5. هر یک از راهها را به یک شاخص مرتبط سازید. تصمیم گیرنده هر یک از راهها
را به صورت جدی تجزیه وتحلیل وارزیابی می کند. ضریب یا بار خاصی برای هر یک از راه
حلها در نظرمی گیرد.
6. انتخاب راهی که از نظر ارزش دارای بالاترین بازدهی باشد. این کار از طریق
مقایسه راه حلها بر اساس ضریب یا وزنی که به شاخص ها داده شده است، انجام می
گیرد.
مفروضات الگو. الگوی بخردانه بر اساس
مفروضات مشخصی قرار گرفته است:
1. روشن بودن مساله. شخص تصمیم گیرنده درباره وضع یا شرایطی که باید تصمیم بگیرد
اطلاعات کامل دارد.
2. شناخت راه حلها. شخص تصمیم گیرنده شاخص ها و معیارهای ذی ربط را می شناسد. از
نتیجه هر راه حلی نیز آگاه است.
3. مشخص بودن اولویت ها. شخص تصمیم گیرنده می تواند شاخص ها و راه حلها را بر حسب
اولویت مرتب کند و ضریب یا وزنی به آنها بدهد.
4. ثبات اولویت. شخص تصمیم گیرنده شاخص هایی را در نظر گرفته که تغییر نمی کنند.
5. نداشتن محدودیت زمانی یا هزینه. شخص تصمیم گیرنده از نظر زمانی و هزینه هیچ نوع
محدودیتی ندارد.
6. بالاترین بازده. شخص تصمیم گیرنده راهی را انتخاب می کندکه دارای بالاترین
بازدهی باشد.
خلاقیت در تصمیم گیری: کسی که تصمیم بخردانه می گیرد باید دارای
خلاقیت باشد و مساله را به صورت کامل مورد ارزیابی قرار دهد و آن را به گونه ای
درک کند که دیگران توان درک آن را ندارند.
خلاقیتهای بالقوه. بسیاری از افراد دارای خلاقیتهای بالقوه هستند ولی نمی توانند
از آن استفاده کنند.
راههایی برای تقویت خلاقیت. اگر به فردی آموزش داده باشند که خلاق باشد می تواند
عقاید ویژه ای را ارائه نماید. روش دیگرخوب گوش دادن است. هیچ نظر یا عقیده ای رد
نمی شود و هیچ موضوعی کم اهمیت تلقی نمی شود. همچنین می توان با رفتن از راه
میانبر به نتیجه رسید و خلاقیت خود را ابراز داشت. سرانجام این شیوه اندیشه (راه
میانبر) به اطلاعات ذی ربط متکی نیست و از اطلاعات بی ربط و تصادفی استفاده می شود
و فرد می کوشد برای ارائه راه حل، از راهی جدید برود.
در سازمان تصمیمات واقعی چگونه گرفته می شود؟
بیشتر تصمیمات واقعی بر اساس الگوی بخردانه نیست و معمولاً افراد به یک راه حل
معقول و قابل قبول بسنده می کنند.
روش بخردانه محدود: هنگامی که فرد با یک مساله پیچیده روبه رو شود سعی
می کند از پیچیدگی آن بکاهد وآن را به سطح قابل درک برساند. محدود بودن توانایی
فرد در پردازش اطلاعات باعث می شود نتواند همه اطلاعات را که لازم است درک نماید.
بنابراین انسان در پی راه حلهایی بر می آید که کافی، بسنده و رضایت بخش باشد و در
محدوده یا تنگنای خاصی عمل می کندو می اندیشدکه آن را بخردانه محدود می دانند. پس
از ارائه تعریفی از مساله به ندرت امکان دارد همه شاخص ها و راه حلها ارائه گردد و
در مورد ارزیابی آنها به طور جامع و کامل عمل نخواهد کرد و تنها به راه حلهایی
توجه می کند که محدود به مسائل خاص می شوند و تنهابه راه حلهای شناخته شده و قدیمی
که از نظر عملکرد قابل قبول است توجه خواهد کرد و به اولین راه حل قابل قبول که
برسد به بقیه راه حلها توجه نخواهد کرد. بنابراین راه نهایی آن است که ارضا کننده
باشد و مطلوب نخواهد بود.
قضاوت شهودی: مدیر به صورت مرتب از احساسات خود استفاده می کند
و قضاوتش شهودی است. کسی که بدین گونه عمل کند همواره تصمیماتی بهتر می گیرد.
قضاوت شهودی فرآیندی است ناآگاهانه ودر سایه تجربه حاصل می شود. الزاماً سوای
تجزیه و تحلیل معقول یا بخردانه عمل نمی کند، بلکه این دو مکمل یکدیگرند.
از آنجایی که قرن بیست و یکم، قرن اطلاعات، ابتکار و مهارت و سرعت می باشد
بنابراین ویژگی های معلم در این قرن بر اساس این اصول می باشد.
الف) اطلاعـات
1- آشنایی با فناوری آموزشی: برای کسب موفقیت در قرن بیست و
یکم، معلمان باید دانش آموزانی تربیت کنند که یادگیرندگان مادام العمر باشند و این
مسیر نمی گردد مگر این که فرایند یادگیری مبتنی بر انتقال صرف دانش تغییر پذیرد
بنابراین معلمان باید با استفاده از کامپیوتر و اینترنت و کاربرد آنها تدریس واقف
باشند و دانش آموزان را نیز به این امر ترغیب کنند. فناوری اطلاعات به ما می گوید
آن چه که تا دیروز درست بوده امروز ممکن است نادرست و حتی گمراه کننده باشد،
بنابراین معلمان با استفاده از این تکنیک باید معلمانی محقق و پژوهشگر باشند و
دانش آموزان پرسش گر امروز و پژوهشگر فردا تربیت کنند.
2- آشنا با استاندارهای جهانی کیفیت کار
3- بالا بردن اطلاعات عمومی: معلم قرن بیست و یکم در همه ی
زمینه ها اطلاعات خود را بالا ببرد نه فقط در زمینه رشته ی تدریس خود چرا که
بسیاری از علوم به هم وابسته اند.
4- تدریس نوین: استفاده از روش تدریس فعال و همگام با روز،
روش هایی تدریس معلم را ویژگی خاص می بخشد.
5- شرکت در دوره های ضمن خدمت: معلم همیشه خود باید در حال
فراگیری علم باشد و اطلاعات جدید و نو را بگیرد، در طول کار خود همیشه یکسان تدریس
نکند و نکات را از جهات مختلف و زوایای متعدد بیان کند.
6- آشنایی با اصول روانشناسی تربیتی: از آنجائی که معلم در
طول تدریس خود نیاز به ارتباط مقابل دارد، بنابراین باید مخاطبان خود را شناسایی
کند. بداند در چه شرایطی زندگی می کنند، تا حدی از خانواده آنها مطلع باشد. در این
صورت می تواند پیام های یاددهی خود را شفاف منتقل سازد.
7- داشتن طرح درس: معلم، باید زمان تدریس خود را حساب کند
کتاب مورد تدریس را با طرح درس سالانه، بودجه بندی کند و همچنین طرح درس روزانه،
داشته باشد.
ب) ابتکـــــار
دومین ویژگی قرن بیست و یکم، قرن ابتکار بود که در این زمینه، معلم باید دارای
ویژگی های زیر باشد.
1- خلاق است: معلم قرن بیست و یکم در این رابطه ی خود خلاق
است، دست به شیوه های جدید می زند و دانش آموزان را نیز خلاق با رمی آورد.
2- ایجاد دنیای پرسش در کلاس: معلم مبتکر، کسی است که همیشه
سؤالی برای مطرح کردن در کلاس داشته باشد و حس انگیزه ی کنجکاوی دانش آموزان را
تحریک کند.
3- ایجاد دنیای تخیل در کلاس: معلم مبتکر به تخیل دانش آموزان
احترام می گذارد. یک انشای نو یا یک نقاشی غیر عادی را به مسخره نمی گیرد، از جنبه
ی خلاقانه و مبتکرانه به آن می نگرد زیرا تخیل است که خلاقیت و ابتکار را به دنبال
دارد.
4- واهمه نداشتن از شکست: معلم مبتکر در به کارگیری مسائل از
هیچ گونه شکستی نمی هراسد بلکه قوی و استوار می ایستد، طرح های خلاق خود را آزمایش
می کند و جواب و نتیجه را می گیرد و به همه منعکس می کند.
5- خطرپذیری: معلم مبتکر در راه خود هر گونه خطری را می پذیرد
اعم از خطرات مالی یا غیر مالی، زیرا به هدفش امیدوار و معتقد است.
6- قدرت تغییر پیش فرض ها: معلم مبتکر پیش فرض های جدید ارائه
می دهد و به یک مسئله از زوایای مختلف می نگرد، پیش فرض های قدیمی برای او جالب
نیستند، می اندیشد در ذهن خود ((چرا)) پروری ذهنی ایجاد می کند و پیش فرض ها را
تغییر می دهد، تجربه می کند، می آزماید تا بالاخره روشی جدید و طرحی نو در اندازد.
7- تشخیص پیش نیازهای دانش آموزان: یکی از زمینه فعالیت های
معلم این است که از کجا شروع کند و پیش نیاز فراگیران او چیست؟ نقطه ی شروع مبتکر
سنتی و معمولی نیست، بهترین نقطه ی شروع را به کار می بندد، گاهی با طرح سؤالی
نوین با آوردن وسیله با ماکتی سؤال برانگیز و...
8- درمان ناتوانایی های یادگیری: معلم مبتکر دانش آموزان
ناتوان را شناسایی می کند و به درمان آنها می پردازد. معلمی که با دانش آموزان یک
دست خلاق و توانا کار کند، ابتکار خاصی شاید نتواند در کار خود به کار بندد، اما
معلم مبتکر کسی است که با به کار بردن روش ههای جدید آموزشی به دانش آموزان ناتوان
کمک کند.
9- شناخت تفاوت های فردی: معلم مبتکر به تفاوت های فردی دانش
آموزان توجه دارد . می داند به هر کدام چه مسئوولیتی بدهد و در چه زمینه ای آنها
را خلاق بار آورد و استعدادهای نهان آنان را در چه رشته ی تحصیلی بارور سازد.
ج) مهارت و سرعت
سومین ممیزه ی قرن بیست و یکم، مهارت و سرعت است که معلم باید
دارای ویژگی های زیر در این مقوله باشد.
1- مهارت های فردی: شامل قدرت طرح ریزی مدل ذهنی، به کارگیری اصول
منطقی در تدریس، قدرت تجزیه و تحلیل مسائل قدرت تصمیم گیری.
2- مهارت های ارتباطی: مهارت های ارتباطی معلم شامل ویژگی های:
کنترل احساسات، فن بیان، به کار بردن شعر و امثله در تدریس و گزارش دهی صحیح می
باشد.
3- مهارت در تدریس: بیشترین تأثیر در اثر بخشی کار معلمان، مهارت در
تدریس و اطلاع از دانش تدریس است و ارتباطی خاص بین دوره کارآموزی و عملکرد معلمان
وجود دارد، معلم قرن بیست و یکم باید با فنون جدید تدریس آشنا باشد و آنها در
تدریس خود به کار گیرد.
4- استفاده از وسایل کمک آموزشی (تکنولوژی آموزشی): یکی از مقوله
هایی که به مهارت و سرعت تدریس معلم کمک می کند به کار بردن وسایل کمک آموزشی در
امر تدریس می باشد به ویژه در دوره مقطع ابتدایی.
5- مهارت تفکر انتزاعی: معلمانی که تفکر انتزاعی بالایی دارند می
توانند با دیدهای متفاوت به یک مسأله یا مشکل بنگرند( از دید خودشان، دانش آموزان،
مشاوران، مدیران، اولیاء و ...) بنابراین می توانند راه حل های متفاوتی ارائه
دهند و درباره ی مزایا و معایب هر برنامه، فکر و بهترین راه را انتخاب کنند
و اگر نتایج پیش بینی شده، تحقق نیابد مشتاقند که برنامه را تغییر دهند. در هنگام
برنامه ریزی مشکلات اضافی را می توانند حدس بزنند و قبل از این که مشکل روی دهد به
طور منظم و اصولی پیشگیری هایی را تدارک ببینند، مهارت تفکر انتزاعی باعث می شود
معلمان در امر یاددهی موفق تر باشند.
6- مهارت تجزیه و تحلیل مسائل: این معلمان سطح تفکر انتزاعی فوق
العاده بالایی دارند. در حوزه کلامی از هوش زیادی بهره مندند، سرشار از اندیشه های
عالی هستند. درباره موضوعات گوناگون به روشنی بحث می کنند، می دانند انجام چه
کارهایی لازم است و چه کارهایی ضرورت و اهمیت ندارد.
د) ویژگی های اخلاقی
1- مراعات آداب و رسوم اجتماعی
2- نشاط و شادابی
3- آراستگی ظاهر
4- سعه صدر
5- اخلاص
6- شخصیت دان به دیگران
7- تعهد در کار
8- تقوا
9- وظیفه شناسی
10- رأفت و مهربانی
11- نگرش و بینش صحیح
12- تقدم منافع جامعه نسبت به منافع خود
منابـــع و ماخـذ:
- تکنولوژی آموزشی، شماره 19، اسفند ماه 1382