نقش وجدان درتکامل اخلاقی

---

نقش وجدان بیدار در پیمودن راه تکامل اخلاقى

کتاب: اخلاق در قرآن، ج 1، ص 147

نویسنده: آیت الله مکارم شیرازى

از بعضى از روایات اسلامى استفاده مى‏شود که وجدان بیدار که از آن به واعظ درون تعبیر مى‏شود، نقش مهمى در پیمودن راه تکامل اخلاقى و تقوا دارد، بلکه بدون آن پیمودن این راه مشکل است.

در حدیثى از امام على‏بن‏الحسین علیه السلام آمده است که فرمود: «ابن آدم انک لاتزال بخیر ماکان لک واعظ من نفسک، وما کانت المحاسبة من همک؛ اى فرزند آدم! تو همواره در مسیر خیر و خوبى قرار دارى مادام که واعظى از درون داشته باشى، و مادام که حسابرسى خویشتن از کارهاى اصلى تو باشد» . ⁽¹⁾

شبیه همین معنى با کمى تفاوت نیز از آن حضرت نقل شده است. ⁽²⁾

در یکى از خطب نهج‏البلاغه نیز چنین آمده است: «واعلموا انه من لم یعن على نفسه حتى یکون له منها واعظ وزاجر، لم یکن له من غیرها لازاجر ولاواعظ؛ آگاه باشید آن کس که به خویش کمک نکند تا واعظ و مانعى از درون جانش براى او فراهم گردد، موعظه و اندرز دیگران در او اثر نخواهد داشت!» ⁽³⁾

بدیهى است در این راه انسان بیش از هر چیز نیاز به واعظى دارد که در همه حال با او باشد و از اسرار درونش با خبر گردد، و همواره او را تحت مراقبت خود قرار دهد؛ و چه عاملى جز واعظ درون یعنى وجدان بیدار مى‏تواند این نقش را عملى کند، و در لغزشها و خطاها در اولین فرصت به انسان هشدار دهد و او را از سقوط در پرتگاه انحرافات اخلاقى باز دارد .

در حدیثى از امام امیرمؤمنان علیه السلام چنین مى‏خوانیم: «اجعل من نفسک على نفسک رقیبا؛ از خودت مراقبى بر خویشتن قرار ده!» ⁽⁴⁾

در حدیث دیگرى از همان امام علیه السلام آمده است: «ینبغى ان یکون الرجل مهیمنا على نفسه مراقبا قلبه، حافظا لسانه؛ شایسته است که انسان بر نفس خویش مسلط باشد، و قلب خود را مراقبت کند، و زبان خویش را حفظ نماید!» ⁽⁵⁾

پى‏نوشتها:

1ـ بحارالانوار، جلد 75، صفحه‏ .137

2ـ همان مدرک، صفحه‏ .147

3ـ نهج البلاغه، خطبه .90

4ـ غررالحکم

5ـ همان مدرک