مدیریت وکلاسداری جذاب ۱۱

 انعقاد و کاربرد قراردادهای کلاس

معلمان مدّتها است متوجّه شده اند که،عملکرد دانش آموزان هنگامی که درتصمیم گیری های کلاس شرکت دارند بسیار بهتر از زمانی است که هیچ مشارکتی در تصمیم گیری ها نداشته باشند . رودلف دریکرز و  پیرل کاسل ( 1972) جزو اولین کسانی بودند که به اصل «« مسئولیّت مشترک »» معلم وشاگرد اشاره نمودند. پس از آن توماس گردون (1989) بر «« مدیریت مشترک در کلاس »» توسط معلم و شاگرد تأکید نمود . ویلیام گلاسر نیز (1993) معلمان را به رفتارهایی ترغیب نمود که سبب ایجاد انگیزه وبالا رفتن کیفیّت کاری دانش آموزان می شود .

خلاصه کارهایی که معلم در کلاس درس برای رسیدن به توافقنامه یا قرارداد کلاس می بایست انجام دهد به شرح زیر است :

  1 – از دانش آموزان خود بپرسید از چه چیزهایی در مدرسه بیشتر لذّت می برند ؟ معمولاًآنها ازدوستانشان ،ورزش، هنر،موسیقی،وکارمشترک برروی پروژه ها نام می برند.

 آنچه را برشمرده اند روی کاغذ یا تخته ی سیاه مدرسه یادداشت کنید . به عنوان یک گروه مطالب ذکر شده در کلاس را به بحث بگذارید . بر نکاتی که مورد توافق همگان نیست اشاره کنید . پس از آن بگویید که نهایت سعی خود را برای آنچه مورد درخواست آنان می باشد انجام خواهید داد.

     2- اکنون از دانش آموزان بپرسید چه چیزهایی را در مدرسه دوست ندارند ؟ انتظار می رود که بگویند ، برخی از تکالیف ، کار کسل کننده ، کار و تکلیف زیاد ، کار انفرادی ،مورد تمسخر و مورد سرزنش و تنبیه قرار گرفتن از سوی معلمان ،به هنگام اظهار نظر آنان درصدد دفاع بر نیایید . یادداشتی از آنها تهیّه کرده و به آنها بگویید که با کمک همگی کاری خواهیم کرد که در کلاس شما چنین اتّفاقی روی ندهد.

   3- از دانش آموزان بپرسید، دوست دارید معلمان شما چگونه باشد؟یا بپرسید معلمان خوب چه کارهایی انجام می دهند، معمولاً آنها خواهند گفت ما معلمانی را دوست خواهیم داشت که مهربان باشند،به دانش آموزان خود کمک کنند، به دانش آموزان خودتوجه داشته باشند، با آنهاصحبت و گفتگو کنند وبه هنگام اشتباه دانش آموز در وی احساس بدی بو جود نیاورد. از دانش آموزان بپرسید چه کارهایی را دوست نداریدکه معلمان انجام ندهند؟

   می گویند :تنبیه، سرزنش مداوم، طعنه وکنایه، بداخلاقی، غیرمنصافه به دانش آموزان.

   هر آنچه می گویند یادداشت کنید و بگویید که همواره سعی خواهید کرد رفتاری توام با احترام نسبت به آنها داشته باشید. از روحیه ی بذله گویی در کلاس استفاده می کنید،تا آنجایی که ممکن است به آنها کمک خواهید نمود و تحت هیچ شرایطی آنان رامورد تمسخر قرار نداده و ظالمانه با آنها بر خورد نخواهند کرد.

  4_ از دانش آموزان بپرسید ترجیح می دهند چگونه در کلاس کار کنند ، یا از آنها بپرسید کدامیک از کارهای کلاسی برایشان جالب تر است

  5_ از دانش آموزان بپرسید ، کدامیک از رفتار همکلاسان خود را می پسندند؟

     _ دوستانتان با شما چگونه رفتار می کنند ؟ آیا رفتارشان صدمه زننده است ؟ شما را می ترساندند ؟ به طور ظالمانه با شما رفتار کرده و باعث ناراحتیتان می گردند ؟ یا با شما مهربانند ؟ حمایتتان می کنند ، و به شما دلبستگی دارند ؟

   _ شماچگونه بادوستانتان رفتار می کنید؟به همان طریقی که آنان باشما  رفتار می کنند؟

 چه رفتار ها یی از سوی دانش آموزان دیگر موجب ترس یا بو جود آمدن احساس نا خوشایند ی در شما می شود ؟ برای مثال در صورتی که لقب بدی به شما می دهند ؟

 تحقیرتان کنند ؟ از شما عیب جویی و انتقاد کنند ؟ شما را به ستوه آورند ؟ ویا چیزهایی را به زور از شما بگیرند؟

   همه ی آنچه در پاسخ گفتند یادداشت کنید وسپس از آنان بپرسید : آیا مایلید همگی در این باره توافق نامه ای بنویسیم ؟ که طبق این توافق نامه ، بایکدیگر رفتار کنیم ؟ یعنی از اعمالی که دیکران دوست ندارند بپرهیزیم و کار هایی که خوشایند آنان است انجام دهیم ؟

   آنگاه از نظرات و پیشنهادات آنان تشکر و قدر دانی کنید و خاطر نشان کنید که باز هم در باره ی این مطالب با یکدیگر بحث خواهیم کرد . ممکن است توافق در مورد اصول توافق نامه چندین روز به طول بینجامد . اما در انتها شما باید اصولی را که تصویب می کنید حول چهار محور اصلی زیر باشد:

   1_ مدرسه و کلاس ( دانش آموزان دوست دارند که کلاس ومدرسه چگونه باشد؟)

  2_ معلمان (دانش آموزان دوست دارند که معلمانشان چگونه رفتار و تدریس نمایند؟)

  3_ فعالیّت های کلاس ( کدام یک از فعالیتهای کلاسی را دوست دارند؟)

  4_ رفتارها در کلاس ( معلم و دانش آموزان در کلاس چگونه رفتارهایی می باید داشته باشند؟ )

   برابر هر یک از عناوین گفته شده کاغذ یا طلقی جدا گانه تهیه نمایید . می توانید روی هر برگه بطور جداگانه کارها و رفتارها و فعالیت های پسندیده و در پشت هر برگه عکس آن یعنی کارها و رفتار ها و فعالیتها ی نا خوشایند را یادداشت کنید . مضافا بر اینکه جای خالی برای افزودن تبصره و اصولی دیگر را در نظر بگیرید . در اینجا شما توافق نامه ای در مورد فعالیتهای کلاسی را مشاهده می کنید .

احساسات دانش آموزان در مورد فعالیت های کلاسی آنچه که دانش آموزان می پسندند                            آنچه که دانش آموزان نمی پسندند انجام امور جالب و مورد علاقه                              کار کسل کننده ، از بدترین ها است کار با یکدیگر                                                 کار زیاد ، بدون هدف و نتیجه است صحبت در حین کار و انجام برخی تکالیف                 کار مداوم انفرادی انجام کارهای عملی قابل نمایش                         عدم اجازه برای صحبت کردن وخندیدن برخورداری از اوقات استراحت                        خط بطلان کشیدن برروی کل تکالیفمان

   روز بعد قرار داد را بر روی دیوار نصب می کنند و یا توسط اُورهد آن را نمایش دهید . دانش آموزان بخواهید موارد نوشته شده را مرور کرده و هر مطلبی برای اصلاح به نظرشان می رسد بحث کنند . دانش آموزان اگر چیزی از قلم افتاده اضلفه نمایند . آنگاه اصلاحات را به برگه های قبلی توافق نامه اضافه کنید مثالهایی در باره ی اصول مورد توافق از این قرارند :

  الف ) کلیه ی فعالیّتهای کلاس تا حدّممکن باید جالب و مورد علاقه ی دانش آموزان باشد .

 ب) فقط کارهای مهم باید به صورت تکلیف درآیند. مشق و تکلیف بیش از اندازه ممنوع!

 ج ) دانش آموزان آزادند به اطراف حرکت کرده و صحبت نمایند مگر برای تکلیفی که احتیاج به سکوت و آرامش دارند .

د ) تمامی فعالیّتهای کلاس باید دارای هدف باشند ، اطّلاعات ، تولید مهارت های یادگیری را برداشته باشند.

 پس از این که در مورد تمامی اصول و تبصره های توافقنامه به نتیجه رسیدید ، آن را در تابلو اعلانات کلاس نصب نمایید . این توافقنامه می تواند نهایتاً باعث ارتقاء کلاس و اهداف آموزش شود. و هر زمان لازم باشد که تغییراتی در آن به عمل آید باید ، مورد تجدید نظر واقع شود و به توافق و اطلاع همگان به کلاس برسد .

گفت وگوی خصوصی

 برخی از دانش آموزان از صحبت در میان جمع اکراه دارند . گاهی اوقات نیز ممکن است صحبت های دانش آموزان مورد علاقه و حمایت سایرین نبوده ویا از جذّابیت لازم برخوردار نباشد . معلم باید زمانی را برای گفت وگوی خصوصی با دانش آموزان خود فراهم آورد . همچنین خجالت و کم رویی و برخی از ترسها مانع صحبت دانش آموزان در میان جمع می گردد، معلم ضمن گفت وگوی اختصاصی با چنین دانش آموزانی سعی در برطرف نمودن کم رویی و تر س آنان نیز خواهد نمود.

گاه به گاه برخی از دانش آموزان در منزل دچار شرایط و موقعیّت های سختی می شوند و نیاز به فردی درد آشنا و غمخوار دارند تا به درد دل آنان گوش فرا دهد . معلمان نباید مستقیماً در مورد مطالب خصوصی دانش آموزان از آنها سوال کنند، چرا که بعضی از خانواده هایی آنان زود رنج در مورد این مسایل حسّاسند. برای مثال نباید از دانش آموزان خود بپرسید که آیا در منزل نماز می خوانند یا خیر ؟ بسیاری از والدین سوال در مورد مسائل خصوصی شان را نوعی اهانت به خود قلمداد        می کنند. صحنت کردن با اکثر دانش آموزان در مقطع ابتدایی بسیار آسان است ، لیکن برای معلمان راهنمایی و دبیرستان بسیار مشکل است به جهت این که با تعداد زیادی از دانش آموزان روبه رو هستند. بنابراین شاید در فرصت هایی مثل زمان صرف نهاریا در حالی که سایرین مشغول تکالیفشان می باشند و یا بعد از مدرسه بتوانید با آنها صحبت کنید . می توانید آنها را ترغیب کنید تا مطالب خصوصی خود را به صورت نانمه برای شما بفرستند . نهایتاً شما صحبت و یا نامه های خصوصی دانش آموزانتان را بسیار مفید خواهید یافت زیرا نه تنها از آنها ایده می گیرید بلکه از فواید نقش مهم برقراری ارتباط در ایجاد اعتماد نیز سود خواهید برد .

خلاصه ی آنچه تا به حال خوانده اید :

 همان طور که ملاحظه کردید وجود یک توافقنامه ی کلاسی در ایجاد جو ارتباط صمیمانه و نگرش های مثبت کمک فراوانی می کند . پس از این مرحله ما به عنصر دیگری از سینرژی ( هم نیرو افزایی ) به نام «« در رقابت توأم با همکاری »» (                               ) خواهیم پرداخت . ارزش های رقابت توأم با همکاری و نیز برتری آن نسبت به رقابت ویا همکار ی را بررسی نموده ، سپس طریق دستیابی به این امر را آموزش خواهیم داد .

 درباره ی این مطالب فکر کنید :

     1- معلمان معمولاًاز این که اختیار تصمیم گیری در باره ی فعالیّت های کلاس و رفتار در کلاس را به دانش آموزان خود واگذار نمایند ترس دارند ، و می گویند این امر سبب تخریب استانداردها خواهد شد ؟ آیا شما هم این طور فکر می کنید ؟ پاسخ شما مثبت است تاچه اندازه واگذاری تصمیم گیری در کلاس به استانداردها لطمه می زند؟در صورتی که به دانش آموزان حقّ تصمیم گیری داده شود چه چیزی سبب حفظ استاندارد خواهند شد؟

     2- با مثال هایی که در این فصل آمد ، چنین به نظر می رسد که قوانین گفته شده قابلیّت کاربرد برای تمامی کلاس ها و همه ی دانش آموزان را دارد . آیا شما هم این طور فکر می کنید ؟ چه موارد استثنایی را شاهد بوده اید ؟

     3- در مثال هایی که گفته شد چنین به نظر می رسد که معلمان هر آنچه را به دانش آموزان خود ارائه دهند ، همان ها را دریافت می کنند. برای مثال وقتی معلم به دانش آموزان احترام بگذارد دانش آموزان نیز متقابلاً به او احترام خواهند گذاشت . آیا به صحت این موضوع اعتقاد دارید ؟ یا آن را رؤیا می دانید ؟ اگر صحت دارد حد ، حددود این رفتار چگونه باید باشد ؟ اگر دانش آموزی به معلم خود احترام نگذاشت معلم چه باید بکند ؟ آیا نباید به سادگی این احترام را با نمایش قدرت خود در کلاس از آنها بخواهد ؟

رقابت توأم با همکاری :

 بهترین عناصر همکاری ورقابت را در هم بیامیزید.

    رقابت توأم با همکاری :

یک کلمه ی ابداعی من تلاش بسیاری کردم که کلمه ای بیابم تاگویای معنی رقابت و همکاری باشد، امّا    موفق نشدم.به هرحال تصمیم گرفتم ازکلمه ی رقابت توأم با همکاری استفاده نمایم . بحث های قابل ملاحظه ای درباره ی یادگیری از طریق همکاری ، در مقابل یادگیری ازطریق رقابت درتعلیم و تربیت وجود دارد. در تمام این بحث ها ازفواید هر یک صحبت شده است وهرکدام از آنها دارای نکات ضعف وقوتی هستند. در شروع قرن بیست و یکم مسئله ی همکاری بشر مد نطر متخصصین تعلیم و تربیت  قرار گرفت و گفته می شد در مقابل رقابت ، همکاری دست آوردهای بیشتری به بار      می آورد ، البته لزوماً نه برای دانش آموزان بسیار ممتاز . اغلب دانش آموزان از همکاری لذّت بیشتری می برند و در حین همکاری   نگرش بهتری نسبت به مدرسه داشته در نتیجه مشکلات کمتری را برای مدارس ایجاد می کنند . همچنین حس همکاری باعث تفکر مولّد شده وتعامل بین اعضاء کلاس را افزایش می دهد . با وجود همه این امتیازات ، همکار ی اجازه رسیدن به برخی از اهداف آموزشی را محدود می کند. رقابت نیز نکات ضعف و قوت خود را داراست . در دنیای غرب، رقابت برای تولیدکننده های خبره در تکنولوژی پیشرفته امتیاز بزرگی محسوب می شود ، "هر که زود تر برسد سهم بهتری دریافت می کند ." به اعتقاد تولیدکنندگان تکنولوژی،باید انرژی انسان ها را آزاد ساخت و بهترین راه برای رها سازی انرژی کار ، ایجاد رقابت است .

ما انسان ها سعی می کنیم بهترین نمره را بگیریم، پول بیشتری به دست آوریم ، بهترین جوائز را دریافت کنیم وبه بالاترین پله ی نردبان ترقی برسیم .

    در زمان های گذشته فعالیّت های کم یا زیاد تأثیر چندانی بر زندگی افراد نداشت ، و اغلب کارها می توانست به صورت انفرادی به انجام برسد.کسانی چون لئوناردو داوینچی ، گالیلو گالیله ، فرانسیس بیکن ، باخ ، موزارت ، ون گوگ ، توماس ادیسون ، برادران رایت ، هنری فورت و الکساندر گراهام بل و جان اشتاین بک با وجودی که طرز شگفت آوری از رقبای خود پیشی گرفتند و مولد نیز بودند . بسیاری از نویسندگان ، شعراء ، و هنرمندان در حال حاضر نیز به صورت انفرادی کار می کنند . امّا در پیرامون ما چه تعداد از این گونه افراد وجود دارد ؟ آمارها نشان می دهند که هر یک نفر از صد هزار نفر ( همچون افراد ذکر شده ) دارای نبوغ اند . بقیّه ی افراد چه طور ؟ آیا برای آنها هم انگیزه ای رقابت ، کافی خواهد بود ، تعجِب خواهید کرد اگر بگوییم اغلب ما از طریق رقابت پیروزی زیادی به دست نمی آوریم . بسیاری از افراد از رقابت لطمه می بینند . امروزه به اختراع ، اکتشاف کار کلان گروهی امتیاز داده می شود و نه به فرد . افراد به وسیله ی تلاش هایی گروهی در صنعت و دانشگاهها موفق شده و مفید واقع می گردند. از برخورد ایده ها و افکار و تعامل آنها با یکدیگر بسیاری از موفّقیّت ها به دست آمده است . محلّ ارائه نظریات برجسته در سیمینارها و کنگره ها می باشد که آن را به صورت کار گروهی عرضه می دارند . امروزه اغلب کارها به صورت گروهی انجام می گیرد . کمپانی ها در صدد استخدام کسانی هستند که بتوانند به صورت گروهی کار کرده و یک پروژه ی گروهی را به انجام برسانند .

 توفیق و نتیجه ی حاصل از طریق همکاری می تواند تلاشی در راه رسیدن به آموزش سینرژیک ( هم توان افزایی ) و انضباط باشد . در طی صفحات بعدی در می یابیم که نه رقابت  ونه همکاری هر یک به تنهایی اهداف آموزشی را محقق نمی سازند،بلکه ترکیبی از هر دو ما را موفق خواهد کرد .

 در تعلیم وتربیت مانمی توانیم انرژی خودراتنهاصرف افراد نابغه کنیم ،بلکه می بایست جمعیّت کثیری از دانش آموزان را در نظر بگیریم . همه ی دانش آموزان اعم از قوی ، متوسط و ضعیف می بایست زیر چتر حمایت ، یادگیری قرار گیرند . برخی از این دانش آموزان از اصل رقابت بهره بهتری می گیرند ، امّا برخی دیگر از اصل همکاری سود می جویند، ولی عده ای کثیری از ترکیب این دو یعنی از اصل رقابت توأم با همکاری استفاده خواهند کرد  از کلاس چهارم ابتدایی به بعد ، رقابت توأم با همکاری وسیله ی بسیار مهمی برای تولید انرژی در کلاس و به ثمر رساندن تلاش دانش آموزان محسوب   می گردد. امّا متأسفانه برای سالهای اول ابتدایی این روش مثمر به ثمر نمی باشد و ما بعداً دلایل آن را توضیح خواهیم داد.   نکات مثبت و منفی همکاری

 ارزش همکاری در تمامی مراحل تعلیم و تربیت غیر قابل انکار است . فواید آن برای معلمان و دانش آموزان به شرح زیر می باشند :

   -  لذّت بخش بودن همکاری

   - کثرت و تنوع ایده ها و آراء

   -  توزیع شدّت بار و سنگینی کار

  - کیفیّت بهتر نتایج کار ( محصولات مشترک)

  - یادگیری در کار کردن با دیگران که شامل ؛ گوش فرا دادن به آراء دیگران ، مقاعد کردن دیگران ، سازش با دیگران ، پذیرش عقاید ی که مورد رضایت حدّ اکثر همکاران است ، می باشد.

    - ایجاد سینرژی ( هم توان افزایی ) که مهم ترین فایده به شمار می برد .

 باید توجّه داشته باشیم که نتایج همکاری همیشه دست آوردهای مطلوبی نیست . و گاهی اوقات نتایج متضادی به بار می آورد.برای مثال هنگامی که یک یا چند نفر ناموافق در گروه مشکلاتی ایجاد می کنند یا تقسیم کار به نوعی نیست که همگان خود را عضوی از گروه بدانند . همچنین ممکن است یکی از اعضای عضو گروه کارش را خوب انجام ندهد و یا متابعت مناسب از رهنمودهای گروه نداشته باشد . عدم سازش فرد با گروه ، هم فکر نبودن با اعضای گروه و یا جنجالی بودن برخی افراد گروه می تواند مشکلاتی بر سر راه همکاری قرار دهد . بنابراین برخی اوقات همکاری راه مناسبی برای ایجاد سینرژی ( هم توان افزایی ) به شمار نمی آید

    نکات مثبت و منفی رقابت

   همان طوری که همکاری دارای نکات مثبت و منفی است ، رقابت هم دارای نکات قوت و نکات ضعف می باشد . عقیده بر این است که پیشرفت های تکنو لو ژیکی اخیر حاصل رقابت است و رقابت همچون موتور محرکه ای است که دنیا را به پیش می برد . گفته می شودکه اختراع هواپیما و نیز کشف نیروی الکتریسته کار کسانی است که توفیق خود را با استفاده از اصل رقابت بدست آورده اند . مسلما رقابت دارای نکات مثبتی به شرح زیر است :

  _ انگیزش بالا

  _خود اتکایی

 _ اندیشه ی مستقل

 _تعهد و مسولیت

 _کار آیی بالا

 _امکان سینرژی( هم توان افزایی)

  از طرف دیگر رقابت نکات منفی هم در بر دارد .

 رقابت برای افرادی که از شانس پیروزی بالایی برخوردارند بسیار برانگیزاننده است . اما برای کسانی که از شانس پیروزی کمی برخوردارند بسیار دلسرد کننده بوده ، وموجب از بین رفتن اعتماد به نفس در گروه اخیر می گردد . وقتی امید به پیروزی کم شود در صورتی که فرد خود را از گروه جدا نکرده باشد ، اجباراُ به اقداماتی همچون ، تقلب ، پنهانکاری ، دوروغگویی و مقسردانستن دیگران ، دست می زند ، که نه تنها مفیدنیست بلکه پی آمدهای بسیا ر زیان باری دارد.بنا براین ، زمانی که امید واری و شانس پیروزی در فرد بالا نیست ،رقابت ثمرات خوبی نخواهد داشت .

رقابت توام با همکاری : مجمو عه ای از نکات مثبت رقابت و همکاری

همانطوری که ملاحظه کردید سینرژی ( هم توان افزایی ) می تواند در اثر رقابت و هم کاری ، ایجادگردد، ولی دیدیدکه هرکدام از فرایند ها یعنی رقابت و همکاری جنبه های غیر مثبتی نیز دارند .

   در رقابت توام با همکاری سعی در این است که نکات مثبت رقابت و همکاری مورد استفاده قرار گرفته و نکات منفی هر یک حذف گردد .  در شکل 1 – 7 خلاصه ای از طرح رقابت توام با همکارینشان داده شده است . در رقابت توام با همکاری از رقابت گروه استفاده می شود و نه از رقابت فردی. این طرح در بسیاری از برنامه های آموزشی قابل استفاده بوده و موجب ایجاد انگیزش و لذّت برای دانش آموزان می گردد .

1_ نکات مثبت همکاری ورقابت را در هم بیامیزید. لذت                                                                   انگیزش تنوع اراء و عقاید                                                خود اتکایی تقسیم بارکار بین افراد                                       اندیشه ی مستقل تولید کار با کیفیت مطلوب                                 تعهد و مسئولیت پذیری یاد گیری نحوه ی کار در گروه                           افزایش کارآیی سینرژی (هم توان افزایی)                                  سینرژی ( هم توان افزایی ) 2- نکات منفی همکاری و رقابت توأم با همکاری را حذف کنید. عدم رضایت در فرایند انجام کار                         عدم رضایت فرایند انجام کار تقسیم غیر عادلانه ی حجم کار                           تضعیف روحیه عدم مسولیت پذیری فردی                                تمایل به دروغگویی 3- رقابت توأم با همکاری را برای اکثر دانش آموزان فراهم کنید. لذّت و انگیزش بالا کمیّت و تنوع آراءو عقابذ مسئولیت فردی در راستای اهداف گروهی کارآیی در نتایج کار کیفیت نهایی بهتر برقراری ایجاد سینرژی ( هم توان افزایی )

                  شکل 1-7 : نتایج حاصل از ترکیب رقابت با همکاری مساوی است با رقابت توأم با  همکاری