حسن اخلاق وصبر

حسن اخلاق و صبر او در شداید به‌گونه‌ای بود که حتی پای در راه عیادت کسی گذاشت که بر سر و رویشان خاکروبه ریخته و به سویش سنگ انداخته بود. اگر این صبر نبود، اگر این گذشت نبود، اگر این عشق معرفت نبود، هرگز در آن سال‌های جاهلیت که جان دختران خود را به تلخ‌ترین شیوه زیر نگاه‌های پرقساوت به نابودی می‌کشاندند، قلب‌ها به رأفت و محبت نمی‌لرزید و پای در راه نمی‌گذاشت. حسن اخلاق خاتم رسولان تا جایی است که خداوند آن را مورد ستایش قرار می‌دهد. حجت‌الاسلام و المسلمین عباس فیض مدرس حوزه علمیه قم، حوزه علمیه چیذر، حجت‌بن‌الحسن و ... از توجه به اخلاقیات به عنوان اصلی بر بعثت رسول خدا (ص) یاد می‌کند.

مهم‌ترین مسئله‌ای که در بعثت پیامبر (ص) باید مورد توجه قرار گیرد، چیست؟
برنامه‌های اسلام به سه دسته تقسیم می‌شود. اصول عقاید که فقط از راه عقل ثابت می‌شود و در این مسائل عقل باید به تکامل و باور برسد تا آن را بپذیرد. برنامه دوم اسلام احکام است. احکام نیز ارزش و جایگاه خود را دارد و برنامه سوم که اخلاقیات است. پیامبر (ص) می‌فرمایند: من مبعوث شدم به خاطر مکارم اخلاق. از اخلاقیات به اخلاق اسلامی تعبیر می‌شود.
اخلاق چه معنا و مفهومی دارد؟
در واقع برنامه‌های اسلام که پیامبر خدا (ص) به آن عنایت خاصی دارند اخلاق است. مردم نیز گرایش خاصی به بحث اخلاق دارند. خداوند به پیامبر خود می‌فرماید: اگر بداخلاق بودی، مسلمانان از اطراف تو می‌رفتند. یعنی تمام عظمت اسلام به خاطر اخلاق خوب پیامبر (ص) ماندگار شده است.
اخلاق برای مردم معنا و ریشه‌اش شاید کاملاً روشن نباشد. اخلاق جمع خلق یعنی سجایا و صفات اخلاقی و سرشتی است که با بصیرت فهمیده می‌شود. اگر کسی این صفات را داشته باشد صاحب اخلاق خواهد شد و راه صفات بد و صفات خوب را در علم اخلاق می‌توان آموخت.
این توجه به اخلاقیات را در چه موارد دیگری نیز می‌توان مورد توجه قرار داد؟
پیامبر (ص) مبعوث شده‌اند تا سجایا و صفات اخلاقی را تمام و کمال به جا آورند. علت اساسی بعثت این مسئله است. امام حسین (ع) را ببینید بیشتر خلق و خوی و رفتار امام است که باعث زنده ماندن نهضت عاشورا شده است. گاندی که یک فرد اخلاقی است جذب اخلاق و سجایای اخلاقی امام حسین (ع) قرار دارد. باید این جنبه از بعثت را مورد توجه و سرمایه‌گذاری قرار دهیم. پیامبر (ص) 23 سال اذیت شده‌اند در جو عربستان با اخلاق جاهلی اعراب و تندی‌هایی که با رسول خدا (ص) کردند و ایشان زحمت کشیدند چرا برای این‌که اخلاق ضربه نخورد. در طول تاریخ و آنچه که بر جای مانده است یک عمل خلاف اخلاق از پیامبر (ص) دیده نشده است. حضرت علی (ع) 25 سال سکوت می‌کنند، ولی سختی سکوت را به دوش می‌کشند تا پایه‌های اخلاق و ارزش‌های اخلاقی از بین نرود. امام حسین (ع) نیز در صلح خود می‌خواسته‌اند که ارزش‌های اخلاقی را به مردم یادآور شده و نشان دهند.
بنابراین می‌بینیم که در دین مبین اسلام برای اخلاق ارزش زیادی قائل شده‌اند.
پیوند میان قلب‌های مردم در جوامع مختلف چگونه می‌تواند با مبحث اخلاق برقرار شود؟
مردم دنیا تشنه اخلاقیات هستند و پیامبر خدا (ص) از روز اول که مبعوث شده‌اند می‌فرمایند: من فقط و فقط مبعوث شدم برای این‌که مکارم اخلاق را تکمیل کنم. رعایت این مسئله برای کسی که اخلاقی است و می‌خواهد اخلاق را بر جامعه و مردم حاکم کند سخت و دشوار است و باید در برابر هر سختی مسائل را به روی خود نیاورد. حتی خداوند به پیامبر (ص) می‌فرماید: یا رسول‌اللـه، تو را دروغگو، کاذب، مجنون و ... می‌خوانند و مسخره‌ات می‌کنند تو صبر کن. این صبر یعنی این‌که حبس نفس کن و پس از آن می‌بینیم که خداوند متعال به پیامبر (ص) خود می‌فرماید: همانا تو عالی‌ترین و بهترین اخلاق را داری.
ببینید رسول خدا (ص) چگونه رفتار کرده که خداوند اینگونه او را مورد ستایش قرار داده است. اگر فقط به همین مسئله توجه کنیم می‌بینیم که در بعثت، خداوند از رسول خود می‌خواهد که مردم را موعظه کند. رسول خدا (ص) به امت خود می‌گوید: مردم شما را یک موعظه می‌کنم و آن این است که از خواب بیدار شوید و برای رضای خدا قیام کنید.
برای رسیدن به این منزل چه باید کرد؟
عرفا به این مرحله یقظه می‌گویند که یک منزل بین انسان و خداوند است. انسان باید در این مرحله بیدار شود تا بتواند حرکت کند. کاری که رسول خدا (ص) انجام داده‌اند این حرکت و بعثت درونی است.
نقش عبادت و احکام در این رسیدن و حرکت چقدر است؟
عبارت‌ها و ریاضت‌های شرعی مقدمه‌‌ای هستند برای درست کردن اخلاقیات. اگر کسی روزه می‌گیرد در مدتی که دست از خوردن و آنچه که باطل کننده روزه است، در اصل دارد باطن خود را پرورش می‌دهد تا هنگام مواجه شدن با مشکلات، مقاومت کند. عرفا اعتقاد دارند انسان در قید و بند گرفتار است و در تیره روزی قرار دارد. انسان گرفتار شده در زندان نقص، وقتی از این تیرگی خلاص می‌شود که بتواند خود را نجات دهد. این مسئله ممکن نیست مگر این‌که فرد خود را به اخلاقیات مزین کند و مراحل تکاملی را بپیماید.
این مراحل چه زمانی محقق می‌شود؟
این مراحل تکاملی تحقق پیدا نمی‌کند مگر این‌که بعثت و یقظه حاصل شود. اگر بخواهیم علت بعثت انبیا را خلاصه کنیم به جمله خود پیامبر (ص) اشاره می‌کنیم که می‌فرماید؛ آمده تا اخلاق خوب را به ما نشان دهد. برای این‌که بتوانیم کسی را جذب اسلام کنیم با برخورد عالی و انسانی است که این مسئله تحقق پیدا می‌کند. تاریخ امامان و پیامبر (ص) گواه همین مسئله است. امام حسین (ع) به اسب دشمن خود آب می‌دهد و اگر ریشه‌یابی کنیم متوجه می‌شویم که فلسفه قیام ایشان نیز توجه به اخلاقیات است. امام به ما یاد دادند که انسان به دنیا آمدی، انسان زندگی کن، انسان بمیر و انسان محشور شو.
بنابراین هر کسی در هر مذهب و جایگاهی که قرار دارد به فلسفه بزرگ بعثت باید توجه کند باید بعثت درونی ایجاد کند تا به بیداری و برانگیختگی اخلاقی برسد.
چه توصیه‌هایی برای این رسیدن شده است؟
اسلام توصیه کرده است در آغاز راه باید بیداری ومعرفت پیدا کرد. کوچک‌ترین حرکتی بدون معرفت بی‌فایده است. بنابراین کسب معرفت نخستین پله است و پس از آن است که تمام جایگاه‌ها به دست می‌آید.
و برای کسب معرفت چه راهی را باید پیمود؟
عده‌ای بر این عقیده‌اند که نیاز به یک استاد و محبوب است تا به عشق او حرکت میسر شود، ولی عده‌ای می‌گویند خواستن، توانستن است. اگر پی ببری که اخلاق کریمه انسانی، واجب است و فرد با آن محشور می‌شود، خودش می‌تواند خود به خود شروع به حرکت کند. اکثر افراد پی به این نیاز برده‌اند. آنچه که باعث تأخیر در این مسیر می‌شود، به دنبال کسی بودن است.
سال‌ها دل طلب جام جم از ما می‌کرد
آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد
ما به جای جستن در خود، به دنبال بیگانه می‌رویم و این مسئله باعث تأخیر می‌شود.  

منبع:وبلاگ آل محمد(ص